Życie rzuca nam różne wyzwania. Żałoba, niełatwy temat. Jeszcze trudniejszy, gdy w jakiś sposób dotyczy dzieci. Jak rozmawiać z nimi o śmierci kogoś bliskiego?
Dzieci, zwłaszcza te mniejsze, inaczej niż dorośli rozumieją śmierć. Ich reakcje są jednak dostosowane do etapu rozwoju, bywa iż odbiegają od „typowych” zachowań osoby dorosłej w podobnej sytuacji. Jednak nie oznacza to, że dziecko nie przeżywa żałoby. Unikanie tematu śmierci nie pozwala dzieciom lepiej się z nim uporać. Wręcz przeciwnie, może powodować u nich niezrozumienie sytuacji, szukanie własnych często pełnych fantazji wyjaśnień, czy też ogromny lęk, który może być przyczyną poważnych problemów w przyszłości.
Wskazówki
Rozmawiając z dzieckiem o śmieci warto wziąć pod uwagę poniższe wskazówki:
- Przekazując dziecku informację o śmierci, przede wszystkim należy mówić prawdę, że bliska osoba umarła i już nie wróci. Istotne jest podkreślenie nieodwracalności tego procesu. Język komunikacji powinien być prosty i zrozumiały.
- Podczas informowania należy podać przyczynę śmierci w sposób adekwatny do wieku i poziomu percepcji dziecka. Warto też rozwiać wszelkie wątpliwości i cierpliwie odpowiadać na zadawane przez dziecko pytania – jeśli się pojawią.
- W komunikacji, należy uważać na sformułowania dotyczące śmierci bliskiego typu: „zasnął” (co może rodzić u dziecka np. strach przed snem), „odszedł” (czyli co? wróci?), „został zabrany przez Boga, bo ten go kocha” (to wyjaśnienie może budzić skrajne, totalnie niezrozumiałe emocje, bo niby jak ktoś kto kocha zabiera itp.).
- W rozmowie można posłużyć się przykładami zwierząt, roślin, które umierają, bo chorują, bo ktoś im zrobił krzywdę, bo tak złożyły się okoliczności. Czasami warto sięgnąć do bajek, np. terapeutycznych, poruszających motyw śmierci.
- Bywa, iż dzieci mają tendencję do przypisywania sobie „sprawstwa” śmierci osoby bliskiej, np. bo było niegrzeczne itp. Dlatego zawsze należy podkreślać, iż dziecko nie wpłynęło na śmierć bliskiego.
- Z dzieckiem można wykonać małe rytuały, które ułatwią mu przyjęcie trudnej informacji i wyrażenie emocji, np. wykonanie rysunku, napisanie listu, zasadzenie drzewka itp.
- W kontakcie z dzieckiem nie należy ukrywać własnych emocji, które towarzyszą żałobie. Dziecięca intuicja sprawia, iż wiele widzą i czują. Ukrywanie własnego bólu może prowadzić przykładowo do wniosków, że smutek i żałoba to coś złego. Z kolei możliwość stania się przez dziecko świadkiem prawdziwej, szczerej reakcji (jednak w granicach „umownej” normy) pomaga zrozumieć np., iż płacz w takiej sytuacji jest normalnym zachowaniem i nie ma się czego wstydzić. Warto przy dziecku nazywać odczuwane przez siebie emocje np. „jest mi smutno, gdyż bardzo tęsknię” i próbować też nazywać emocje odczuwane przez dziecko: „widzę że płaczesz? Czy dobrze rozumiem, iż jest Ci smutno z powodu śmierci mamy?”
- Nie oczekuj, iż dziecko zareaguje w ten sam sposób co Ty. Należy zaakceptować każdą reakcję dziecka i nie zawsze będzie to smutek czy łzy. Czasem dziecko reaguje w sposób, który nam może wydawać się dziwny. Może także zareagować z opóźnieniem na wiadomość o śmierci ważnej dla niego osoby.
- Miej dla dziecka dużo ciepła, miłości, cierpliwości i przestrzeni na to, by je tulić, gdy tylko tego będzie potrzebowało i staraj się zapewnić mu jak najwięcej wsparcia.
Powyższe wskazówki są jednak punktami na mapie nieograniczonych możliwości. Nie ma bowiem uniwersalnej rady, a każde dziecko ma inny charakter, wrażliwość, wychowane jest w innej kulturze, systemie rodzinnym, wierze i hierarchii wartości. Ważne, żeby być autentycznym i kierować się sercem. Nie musimy znać odpowiedzi na każde pytanie, mamy prawo powiedzieć: „nie wiem”, „jestem bezradny”, „smutny”, „również się boję” itp.
Bajki terapeutyczne
Przykładowe bajki terapeutyczne dla dzieci, które pomagają oswoić się z tematem śmierci:
- Erlbruch W. (2008). Gęś, śmierć i tulipan. Warszawa. Wydawnictwo Hokus-Pokus. Kategoria dla dzieci od lat 10.
- Buscaglia L. F. (2011). Jesień liścia Jasia. Gdańsk. Wydawnictwo GWP Elżbieta Zubrzycka. Kategoria dla dzieci od lat 3.
- Stalfelt P. (2009). Mała książka o śmierci. Warszawa. Wydawnictwo Jacek Santorski. Kategoria dla dzieci od lat 7.
- Aakeson K.F.(2006), Esben i duch dziadka, Poznań. Wydawnictwo Media Rodzina. Kategoria dla dzieci od lat 5.
- Seria bajek-plasterków wydanych przez Fundację Hospicyjną, na którą składają się: Trzecie życzenie Tumbo, Zaczarowany ogród dziadka, Za siódmą górą i Czary mamy. Seria przeznaczona jest dla dzieci w wieku 4-9 lat.
Źródła powyższego tekstu:
Fundacja Nagle Sami, Poradnik dla osób w żałobie, pobrane z: http://naglesami.org.pl/poradnik_nagle_sami.pdf. (03.12.2019).
Fundacja Nagle Sami, Wszystko o żałobie – poradnik dla dzieci i młodzieży, pobrane z: http://naglesami.org.pl/poradnik_nagle_sami.pdf. (03.12.2019).
Zawadzka A., Czy i jak rozmawiać z dzieckiem o śmierci bliskiej osoby, pobrane z: https://fdds.pl/baza_wiedzy/rozmawiac-dzieckiem-o-smierci-bliskiej-osoby/ (04.12.2019).
Klukowska B., Jak rozmawiać z dzieckiem o śmierci, pobrane z: https://www.poradnikzdrowie.pl/ciaza-i-dziecko/zdrowie-dziecka/jak-rozmawiac-z-dzieckiem-o-smierci-aa-yg2Q-jtFT-rNvk.html (04.12.2019).
